Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Kâğıt Paraları
Osmanlı İmparatorluğu döneminde, kâğıt paranın (banknot) basılması diğer reformların da yürürlüğe girdiği Reform Dönemi (Tanzimat) ile aynı zamana denk gelmektedir. O zamana kadar, metal paralar 5, 10, 20 ve 40 kuruş olarak nikel; 2, 5, 10 ve 20 kuruş olarak gümüş; 25, 50, 100, 250 ve 500 kuruş olarak ise altın ismini almıştır. Tanzimat döneminde, “Paralar Birliği Kanunu” olarak adlandırılan bir sistemle bozuk paraların düzenlenmesi için gerekli adımlar atılmıştır.Ayrıca, devletin artan gereksinimlerini karşılamak ve reformların ve harcamaların uygulanması için kâğıt paraların çıkarılmasına karar verilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’ndaki ilk kâğıt para, 1839’da Abdülmecit’in hükümdarlığı sırasında yayınlanmıştır. Tam olarak kâğıt para şeklinde olmayıp hazine bonosu şeklinde tasarlanmıştır. Bu kâğıt paralar basılarak çoğaltılmamış, resmi bir pul yapıştırılarak elle yazılmıştır. Kâğıt paraların faiz oranı% 8 olarak belirlenmiştir. Sekiz yıl boyunca geçerli olup piyasada bulunan miktarları 160.000 liraya kadar ulaşmıştır. Bu kâğıt paralar elle yazıldığı için kolayca kopyalanabildiğinden dolayı, 1842’de matbaada basılmaya başlanmış ve el yazısıyla yazılmış olan kâğıt paralar, yeni basılanlar ile değiştirilmiştir. Sultan Abdülmecit dönemi (Kaime-i Nakdiye-i Mutebere) boyunca bu kâğıt paralar 23 yıl süreyle dolaşımda kalmıştır. 1876 yılında, II. Abdülhamit döneminde ikinci kez kâğıt para basılmıştır. “Kaime” adı verilen bu yeni kâğıt paralar Maliye Bakanlığı nezaretinde dolaşıma girmiş ve 1863 yılında kurulan Osmanlı Bankası (Bank-ı Osmani-i Şahane) tarafından finanse edilmiştir. Osmanlı Bankası, Osmanlı’da kâğıt para basma ayrıcalığına sahip olan ilk kurum olmuştur. Bu kâğıt paralar 5, 10, 20, 50 ve 100 kuruşluk banknotlar üzerinde hem Maliye Bakanlığı hem de Osmanlı Bankası’nın pullarını taşımıştır. Osmanlı döneminde,kağıt para üçüncü kez Birinci Dünya Savaşı sırasında basılmıştır. Toplam yedi dizide 161 milyon liraya ulaşan bu kâğıt paralar 1915’ten sonra “Evrak-i Nakdiye” (Nakit Para) adı altında Türkiye Cumhuriyeti’ne devredilmiştir.
Cumhuriyet Dönemi Kâğıt Paraları
Yaklaşık miktarı 161 milyon lira olan “Evrak-i Nakdiye”kâğıt paraları Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyetine devredilmiş ve 1927 yılına kadar kullanılmaya devam edilmiştir. Bir devletin egemenliğinin ve bağımsızlığının sembollerinden biri olduğu için kendi kâğıt parasını basmayı hedefleyen Türkiye Cumhuriyeti, ilk Türk kâğıt paralarını 30 Aralık 1925 tarihinde“Mevcut Evrak-i Nakdiyenin Yenileriyle İstibdaline Dair Kanun” olarak adlandırılan 701 sayılı Kanun gereğince basmaya karar vermiştir. Bu amaç doğrultusunda, Maliye Bakanı Abdülhalik Renda başkanlığında oluşturulan bir komite 1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1000 liralık kâğıt paraları E-1 serisi olarak basmaya karar vermiştir. Yeni kâğıt paraların çıkarılmasında vurgulanan ana ilke, kâğıt paraları taklit edilemeyecek şekilde basmak olmuştur. Bu amaçla, ilk kâğıt paralar Latin alfabesi henüz kabul edilmediği için Arapça harfler kullanılarak filigranlı kâğıda basılmıştır. Bu kâğıt paraların uluslararası öneme sahip olduğuna inanıldığı için Fransızca olarak da basılmıştır. İlk Türk kâğıt paraları İngiltere’de Thomas de LaRue şirketi tarafından basılmış ve 5 Aralık 1927’de Osmanlı Bankası tarafından tedavüle konulmuştur. Hali hazırda 4 Aralık 1927’de dağıtılan “Evrak-ı Nakdiye”4 Eylül 1928’de tedavülden kaldırılmış ve tüm değerini kaybetmiştir. Cumhuriyet İdaresi’nin, kâğıt para basma ayrıcalığını, yabancı sermayenin kurduğu Osmanlı Bankası’ndan bir Ulusal Banka’ya devretmeye karar vermesiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi, bu amaçla 11 Haziran 1930 tarihinde 1715 sayılı Kanun’u çıkarmıştır. Ve bu doğrultuda hazırlıklar tamamlanarak 3 Ekim 1931 tarihinde Merkez Bankası kurulmuştur. Yeni bankanın kurulmasıyla birlikte dolaşımda bulunan 158.7 milyon lira tutarındaki kâğıt paralar Merkez Bankası’na devredilmiş ve karşılığında %1 faiz oranlı hazine bonosu olarak hükümetten alınmıştır. 1928’de Latin alfabesinin kabul edilmesi sonucunda kâğıt paraların Arapça yazı ile dolaşımda kalması tartışılmaya başlanmıştır. 1937’den itibaren Latin alfabesi ile basılmış olan Türkçe kâğıt paralar, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından E-2 serisi olarak dağıtıma çıkarılmıştır. Merkez Bankası tarafından tedavüle sokulanbu kâğıt paralar, 1958’de bir banknot basımevi kuruluncaya kadar ABD, İngiltere ve Almanya tarafından basılmıştır.
1958’den itibaren kâğıt paraları basan banknot basımevi faaliyete geçtiği günden bu yana, 1978’de 1.000.000 liralık kâğıt paradan oluşan 6. Emisyon Grubu; daha sonra ise 10.000 ve 5.000 liralık kâğıt paradan oluşan 7. Emisyon Grubu basılmıştır. Gerekli olan geniş deneyime sahip olan Banknot Basımevi, kalıp yapımında ve orijinal kompozisyonların tasarlanmasında çağdaş bir seviyeye ulaşmıştır.
Günümüzde Türkiye’de Kullanılan Banknotlar
1 Ocak 2005’te, uzun yıllar süren yüksek enflasyonun Türkiye ekonomisindeki etkilerini silmek amacıyla Türk lirasından altı sıfır atılmıştır. Yeni para birimi “YTL” veya “Yeni Türk Lirası” olarak belirlenmiş olup, o günün değeri ile yaklaşık 1,4 ABD dolarına karşılık gelmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin “Para Birimi Hakkında Kanun”un birinci maddesi gereğince, “Yeni” ibaresi 1 Ocak 2009 tarihinde kaldırılmış olup para birimi “TL” olarak değiştirilmiş ve5, 10, 20, 50, 100 ve 200 Türk lirası olarak basılan kâğıt paralar dolaşıma çıkmıştır.
200 TL
100 TL
50 TL
20 TL
10 TL
5 TL
